Αξιοθέατα

Τα ερείπια της πόλης των Αρχαίων Λουσών με το Ιερό της Αρτέμιδος Ημέρας

Οι Αρχαίοι Λουσοί υπήρξαν σημαντική πόλη της Αρκαδικής Αζανίας (όπως ονομαζόταν η περί τον Κλείτορα βορειοδυτική Αρκαδία) με ιερό πανελλήνιας εμβέλειας, εκτείνονταν στις δυτικές υπώρειες του Λούσιου όρους ή Προφήτη Ηλία, στην κοιλάδα των Σουδενών. Την πραγματική θέση του ναού και της πόλης εντόπισε πρώτος ο αρχαιολόγος Γ. Παπανδρέου το 1886 παρόλο ΄όμως που η ερευνά του ήταν εξαντλητική, περιορίστηκε στη συγκέντρωση φιλολογικών πηγών. Το 1898 και 1899 οι: w. Reichel και Α. Wilhelm ανασκάπτουν στο λόφο το ιερό. Η ανασκαφή αποκάλυψε τα θεμέλια του ναού και των κυριοτέρων οικοδομημάτων του ιερού, αλλά περιορίστηκε σ΄ αυτό και δεν επεκτάθηκε στην πόλη των Λουσών, η οποία βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο . Το 1981 το Αρχαιολογικό Αυστριακό Ινστιτούτο υπό την εποπτεία της Διευθύντριας κας Μητσοπούλου- Leon ξανάρχισε την ανασκαφική έρευνα στο ιερό της Αρτέμιδας και συγκεκριμένα στο ναό, ενώ από το 2000 συνεχίστηκε υπό τη Διεύθυνση του Georg Ladstatter με σημαντικά αποτελέσματα για την πόλη και το ιερό της.
Το ιερό της Αρτέμιδος είναι σημαντικό και αποκαλυπτικό εύρημα. Η Άρτεμη ήταν η κατ΄ εξοχήν παρθενική θεά που περισσότερο από κάθε άλλη λατρεύτηκε στην Ελλάδα και η συγκεκριμένη τοπική επιθετική ονομασία της («Ημέρα») σημαίνει «αυτή που ημερεύει τα πάντα». Ο αρχαιολογικός χώρος των Λουσών είναι προσβάσιμος στο ευρύ κοινό από τον Ιούλιο του 2004, ενώ από το πλήθος των ευρημάτων τα οποία έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, μέρος τους πρόκειται σύντομα (ευελπιστούμε μέχρι το Δεκέμβριο του 2005) να εκτεθεί στο κοινοτικό κατάστημα Κάτω Λουσών το οποίο έχει παραχωρηθεί προς τούτο από το Δήμο Καλαβρύτων και με χρηματοδότηση του πρόκειται να διαμορφωθεί κατάλληλα από την ΣΤ΄ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Πάτρας μετά από έγκριση της σχετικής μελέτης από το Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ).

Αρχαιολογικός Χώρος Λουσών

Προσπερνώντας τα Κάτω Σουδενά και ακολουθώντας τη δεξιά παράκαμψη προς Σιγούνι – Λεύκα φτάνουμε στο χωριό Χαμάκου ή Λουσικό. Από εκεί και σε πολύ κοντινή απόσταση βρίσκονται τα ερείπια μιας από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαιότητας. Η πόλη των Αρχαίων Λουσών είναι γνωστή από το έτος 708 π.Χ. από τον Ολυμπιονίκη Ευρύβατο.
Ήταν μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας και ερείπια από τα τείχη της σώζονται στην πηγή «Βετελίνο» και στη θέση “Έκκλησίτσα”. Αποτελεί μία ακόμη αρχαία πόλη της περιοχής μας που ανέπτυξε ισχυρή οικονομία και δόξασε τον Ελληνικό Πολιτισμό. Πρόκειται για μια από τις γνωστότερες αρκαδικές πόλεις, που έλεγχε ολόκληρο τον Απάνω κάμπο.
Από τις αρχές του 20ου αιώνα τις ανασκαφές διενεργεί το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αθήνας. Σήμερα τη διεύθυνση έχει η κυρία Βερόνικα Μητσοπούλου- Λεόν.
Οι ανασκαφές ανακάλυψαν την αρχαία πόλη, στην αγορά της οποίας έχουν έρθει στο φως ο δωρικός ναός της Αρτέμιδος Ημέρας ή Ημερασίας (της Άρτεμης που εξημερώνει), που κατασκευάστηκε στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. αποτελείται από ένα κεντρικό ναό και πλάγιες στοές. Ο ναός περιλαμβάνει πρόναο, μεγάλο σηκό και άδυτο, έχει πρόσβαση από την ανατολική πλευρά και μέσω μιας πλάγιας θύρας από την νότια πτέρυγα. Η ανωδομή των τοίχων ήταν λίθινη, η εξωτερική εικόνα χαρακτηριζόταν από δωρική πρόσοψη με τέσσερις κίονες εν παραστάσει και τη δωρική κιονοστοιχία στις πλαϊνές πτέρυγες. Το κτίσμα έχει χαρακτηριστικά κάτοψης Βασιλικής και παρουσιάζει ελάχιστα δωρικά στοιχεία ενός ναού. Διακρίνονται η παράδοση ενός μακρόστενου ναού με άδυτο και μια προοδευτική προσπάθεια για πολύπλοκη διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου.
Λίγο χαμηλότερα έχει ανασκαφεί μια σημαντική Ελληνιστική οικία με κεντρική αυλή ένας σημαντικός ναός και μια στοά στη θέση «Στάδιο».
Η περιοχή που περιβάλει την αρχαία πόλη έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος.

Ο Πύργος των Πετιμεζαίων ή Πετμεζαίων

Δεσπόζει στο κέντρο του χωριού (σε ύψωμα), διατηρείται σε καλή κατάσταση, είναι ένας από τους παλαιότερους πύργους της ορεινής Πελοποννήσου (ανάγεται στον 17ο αιώνα) και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα οχυρωμένης κατοικίας (με μεγάλο αριθμό πολεμίστρων) και μοναδικό (ως προς τη διάταξη και τη μορφή του) κυκλικού αμυντικού πύργου. Υπήρξε κατ΄ εξοχήν κέντρο αντίστασης εναντίον των Τούρκων (προ και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821) και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Ο πύργος αποτέλεσε ορμητήριο της οικογένειας των Πετιμεζαίων ή Πετμεζαίων, η οποία σύμφωνα με την παράδοση, προερχόταν από την Ήπειρο απ΄ όπου αναγκάστηκε να φύγει εξαιτίας των τουρκικών διώξεων και να εγκατασταθεί στους Κάτω Λουσούς Καλαβρύτων. Κατά την εξέγερση της Πελοποννήσου (1770) εναντίον των Τούρκων και ως το 1800, περισσότεροι από είκοσι Πετιμεζαίοι κλέφτες και αμαρτωλοί έδωσαν τη ζωή τους σε συγκρούσεις με τους Τουρκαλβανούς. Ο Αθανάσιος Πετμεζάς (1760-1804) μαζί με τον Κολοκοτρώνη και τον Ζαχαρία δημιούργησαν τη θρυλική τριανδρία αρματωλών(1785). Μετά τη δολοφονία του Ζαχαρία εκδόθηκε σουλτανικό διάταγμα επικήρυξης των άλλων δύο, όπως γράφει ο Γ. Τερτζέτης στα «Απομνημονεύματα» που του υπαγορεύει ο Κολοκοτρώνης («.....ή υμάς τους δύο Πετμεζά και εμέ ή τα κεφάλια των
κοτσαμπάσιδων»). Το 1804 ο Αθανάσιος Πετμεζάς, επικηρυγμένος από τους Τούρκους, έπεσε θύμα προδοσίας και δολοφονήθηκε μέσα στον Πύργο του.
Κατά τη διάρκεια της επανάστασης, στην οποία Οι Πετμεζαίοι πρωτοστάτησαν, εντάθηκε και κορυφώθηκε η εθνική τους δράση. Σπουδαίο ρόλο έπαιξαν οι: Αναγνώστης (σκοτώθηκε την ίδια μέρα και ώρα με το υιό του Σωτηράκη στα Βασιλικά της Κορινθίας σε μάχη κατά του Δράμαλη - ο θάνατος του έχει απαθανατιστεί από τον Γερμανό ζωγράφο νοη Ηβ88 και ο πίνακας βρίσκεται στα ανάκτορα του Μονάχου), Βασίλειος (φιλικός, στρατηγός κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα), Νικόλαος (φιλικός, στρατηγός, κινήθηκε δραστήρια κατά του Ιμπραήμ το 1826 ο οποίος προσπάθησε να καταπατήσει τη μονή του Μεγάλου Σπηλαίου και τον απέτρεψε με τα λιγοστά παλικάρια του και τους μοναχούς της μονής), Γκολφίνος, Κωσταντής κ.ά που αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Απογόνους των Πετμεζαίων οι οποίοι έχουν διακριθεί ως στρατηγοί, πολιτικοί, επιστήμονες, λόγιοι και έχουν αναπτύξει έντονη κοινωνική δραστηριότητα, συναντάμε μέχρι τις μέρες μας

Οι Καταβόρθες – Καλιακουδότρυπα

Στις δυτικές υπώρειες του Χελμού θα συναντήσουμε τις «Καταβόθρες». Από εδώ το νερό κατέληγε υπογείως στον ποταμό Αροάνιο. Η Καλιακουδότρυπα είναι ένα μία κατακόρυφη τρύπα στο κάτω μέρος της πλαγιάς του Άΐ-Λιά (Αρχαίων Λουσών) με κυκλική διάμετρο 3-4 μέτρα και μεγάλο (ανεξερεύνητο) βάθος, στο εσωτερικό της οποίας φτιάχνουν φωλιές τα «καλιακούδια» (μαύρα κοράκια) από τα οποία πήρε και το όνομα της.

Το καταφύγιο του Χελμού

Βρίσκεται στο Χελμό στο διάσελο, ανάμεσα στην κορφή του «Αυγού» και της «Νεραϊδόραχης», σε υψόμετρο 2.000 μ. περίπου, πλήρως ανακαινισμένο (διαθέτει τζάκι, κρεβάτια, κουβέρτες, σόμπα, μια μικρή κουζίνα κ.λ.π.).

Τα Ύδατα της Στυγός κοινώς «Μαυρονέρι».

Πανύψηλοι βράχοι - τρομάζει το βλέμμα - πορφυρά ντυμένοι - στου ήλιου το γέρμα΄- ο μεγάλος πανέμορφος καταρράκτης της βορειανατολικής πλαγιάς του Χελμού - στη ρίζα της Νεραϊδόραχης, που κατρακυλά απ΄ την κορφή άγριων - απότομων βράχων, που διασπάται και διαθλάται στο φως του ήλιου δημιουργώντας μια μοναδικής ομορφιάς εικόνα και πέφτει στο φαράγγι που οι αρχαίοι ήθελαν για σύνορο της χώρας των υποχθόνιων θεών! Από το διαβρωμένο βουνό κατρακυλούν λιθάρια που πέφτουν μπροστά στο σπήλαιο - πύλη του Άδη, ενώ από το βάθος του φαραγγιού φθάνει κελαρυστός ο ήχος του νερού που χάνεται στο σπήλαιο. «Ύδωρ της Στυγός» αποκαλούσαν από την αρχαιότητα τούτη την πηγή, απ΄ όπου κανείς θνητός δεν είχε δικαίωμα να πιεί, ο δε Ησίοδος γράφει «Ύδωρ ψυχρόν ότε πέτρα ηλιβάτοιο». Σύμφωνα με την μυθολογία η θεά Θέτις έλουσε το γιο της Αχιλλέα, κρατώντας τον από τη φτέρνα για να τον κάνει αθάνατο. Η φτέρνα απ΄ όπου τον κρατούσε για να τον ρίξει στο νερό, ήταν το μοναδικό τρωτό και μοιραίο σημείο του. Εκεί τον σημάδεψε και τον σκότωσε ο Πάρις ο γιος του Πριάμου πριν κυριευθεί η Τροία από τους Έλληνες. Τη σπηλιά φρουρούσε η Στύγξ, η κόρη του Ωκεανού. Ο Δίας την έκανε κλειδοκράτειρα του Κάτω Κόσμου σε αντάλλαγμα για την βοήθεια που του προσέφερε στην πάλη του με τους Γίγαντες. Πέφτοντας με ορμή από τον καταρράκτη του Μαυρονερίου, τα ιερά ύδατα καταλήγουν στον Κράθι ποταμό, ο οποίος πηγάζει λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα κοντά στο χωριό Ζαρούχλα.

Το Παλιό πέτρινο γεφύρι

Βρίσκεται επί της επαρχιακής οδού Κ. Λουσών - Σιγουνίου, στη θέση «Καταβόθρες». Αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα οικοδομικής τέχνης του 1900 αιώνα — ζωντανή μαρτυρία της τεχνοτροπίας και τεχνογνωσίας των κτιστάδων και γεφυροποιών της περιοχής και είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων. Έχει χαρακτηρισθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο με την ΔΙΛΑΠ/17 736/25619/17-5-1993 απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού.

Πέτρινα Σπίτια και Βρύσες και Πέτρινα Αλώνια

Δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς (πέτρινα σπίτια, Βρύσες και Πέτρινα Αλώνια), άλλα σχεδόν ξεχασμένα, εγκαταλελειμμένα και μισογκρεμισμένα λόγω μετοίκησης και αχρησίας και άλλα (ευτυχώς) καλοδιατηρημένα και πρόσφατα ανακαινισμένα, χτισμένα από την γκρίζα πέτρα που υπάρχει άφθονη στην περιοχή από τους φημισμένους Λαγκαδτνούς ή Βαρβαρίτες χτίστες. Τα σπίτια, δίπατα ως επί το πλείστον, αποτελούν άριστο συνδυασμό φυσικής ομορφιάς και παραδοσιακού αυθεντικού οικιστικού περιβάλλοντος.

Το Δημοτικό Σχολείο

Το Δημοτικό σχολείο Κάτω Λούσων, είναι ένα από τα 300 περίπου σχολεία ανά την Ελλάδα τα οποία ανεγέρθηκαν με χρήματα που κληροδότησε για το σκοπό αυτό (με τη διαθήκη του) ο εθνικός ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός. Το σχολείο αυτό με την υπαριθμό ΥΠΠΟ/ΔΙΔΑΠ/ Γ/862/14206/1-3-1996 απόφαση του τμήματος Νεωτέρων Μνημείων της Γενικής Διεύθυνσης Πολιτιστικής Ανάπτυξης (Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού) του Υπουργείου Πολιτισμού, χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο το οποίο χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/1950, μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του, γιατί αποτελεί αξιόλογο δείγμα σχολικού κτιρίου, σημαντικό για τη μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής και είναι άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής.
Όσον αφορά εκπαίδευση στα Σουδενά τον 19° αιώνα και στις αρχές του 20ου σύμφωνα με στοιχεία που προέκυψαν από τα βιβλία : 1) Γ.Βλάμου «Η υγιεινή του Σχολείου» Αθήναι 1902, σελ.30 2) Α.Δασκαλάκη «Κείμενα - Πηγαί της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως» Σειρά Τρίτη, τόμος Γ, Αθήναι 1968, σελ. 1785. 3) Δουκάκη - Καλότυχου «Ο Σύντροφος του Έλληνα διδασκάλου» Αθήναι 1905, σελ 178,191-192 και Ζ΄-Η 4) Μ.Καρδαμίτση - Αδάμη «Ο Α.Καλλίας και το Σχολικό κτίριο» Ε.Μ.Π. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Σ.Α.Σ, Αθήνα 1986
Μετά τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους και μέσα στη γενικότερη κίνηση για την ίδρυση αλληλοδιδακτικών σχολείων σ΄ ολόκληρη την ελεύθερη Ελλάδα ο Διοικητής Καλαβρύτων Κ. Πελοπίδας πληροφορεί την 21η Μαρτίου του 1831 την επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Παιδεύσεως Γραμματείας, ότι οι κάτοικοι των Σουδενών
εσύστησαν το Δεκέμβριο του 1830 αλληλοδιδακτικό σχολείο με εφόρους τους Γκολφίνο Πετιμεζά, Γεώργιο Χρυσικό και Ιωάννη Μαυρονικολάου. Μέχρι τότε αρκετά παιδιά από τα Σουδενά φοιτούσαν στην αλληλοδιδακτική σχολή της Κερτέζης. Οι έφοροι του σχολείου προσλαμβάνουν τον δάσκαλο Ιωάννη Αγγελόπουλο άνδρα «σώφρονα και τίμιας διαγωγής». Με επιστολή τους, οι τρεις επίτροποι, ζητούν από τον Καποδίστρια να μεριμνήσει για να τους αποσταλούν τα απαραίτητα οργανικά μέσα για τη λειτουργία του σχολείου, δηλαδή τον οδηγό της αλληλοδιδακτικής, βιβλία, πίνακες ανάγνωσης και αριθμητικής και όσα χρειάζονται γενικά «προς φωτισμόν» της νεολαίας. Το σχολείο λειτούργησε για ένα μικρό χρονικό διάστημα κι ύστερα έκλεισε. Οι δύσκολες συνθήκες που επικρατούσαν την περίοδο αυτή στη χώρα, ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια είχαν σαν αποτέλεσμα να κλείσουν αρκετά από τα αλληλοδιδακτικά σχολεία. Έτσι οι μαθητές εξακολουθούσαν να εξυπηρετούνται από το σχολείο της Κέρτεζης.
Ο μικρός αριθμός των κατοίκων των Σουδενών δεν επέτρεπε τη λειτουργία αυτοδύναμου δημοτικού.
Στα χρόνια που ακολούθησαν ο πληθυσμός των Σουδενών αυξάνει σταδιακά. Στις αρχές του 20ου αιώνα έχει φθάσει τους 2126 κατοίκους. Τρία σχολεία λειτουργούν στην περιοχή. Ένα διτάξιο δημοτικό αρρένων, ένα μονοτάξιο θηλέων και ένα γραμματοδιδασκαλείο με 148 μαθητές, συνολικά (123αγόρια και 25 κορίτσια). Αποφασίζεται τότε να κτιστεί στα Σουδενά τετρατάξιο δημοτικό σχολείο, προκειμένου να στεγάσει το δημοτικό αρρένων και ίσως το δημοτικό των θηλέων. Τα χρήματα για την ανέγερση προήλθαν από το κληροδότημα που άφησε με τη διαθήκη του για το σκοπό αυτό ο Ανδρέας Συγγρός.
Το σχολείο άρχισε να λειτουργεί το 1905. Αντί όμως του τετραταξίου που είχε αποφασιστεί χτίστηκε τελικά διτάξιο, τύπου Καλλία.
Την περίοδο αυτή σύμφωνα με νόμο του 1898 τα σχολεία που κτίζονται σ΄ όλες τις πόλεις και τα χωριά της επικράτειας ακολουθούν τους τέσσερις τύπου εκπαιδευτηρίων του νομομηχανικού Δημήτρη Καλλία (μονοτάξιο, διτάξιο, τετρατάξιο και εξατάξιο σχολείο). Η μορφολογία των όψεων τους είναι φανερά επηρεασμένη από τον νεοκλασικισμό που την εποχή αυτή διανύει την «ώριμη περίοδο» του και οργανώνονται με βάση τα ρυθμολογικά στοιχεία των κλασικών χρόνων (γείσα, παραστάδες, κιονόκρανα, αετώματα, κλπ)
Το διτάξιο των Σουδενών είναι ένα απλό μονώροφο κτίριο που ακολουθεί τον κανόνα της συμμετρίας και της μετωπικής σύνθεσης. Η είσοδος του που στέφεται απ» αέτωμα γίνεται απευθείας από το δρόμο χωρίς τη μεσολάβηση στοάς.
Όπως γράφει ο Γ. Βλάμος στο βιβλίο του η υγιεινή του σχολείου «Η γενική του σχολείου πρόσοψις είναι απλή εκ των ελληνικών ρυθμών διότι επιδρά και αυτή επί της ψυχής του παιδός όστις δις καθ΄ εκάστην προς αυτήν βλέπει παν δε το σχολείον έστω εν γένει αρμονικόν εν τω σχήματι και τω χρωματισμό) διότι το σχολείον εστίν η δεύτερα του παιδός πατρίς διερχομένου εν αυτώ τους πλείονας και πολυτιμότερος βίου του ημέρας....»
Για την ίδια αυτή «απλότητα» αλλά φθάνοντας στην υπερβολή μιλάει και ο επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων Αχαΐας Γ.Α. Χαραλάμπους σε εγκύκλιο του «προς τις κ.κ. λειτουργούς της στοιχειώδους εκπαιδεύσεως του νόμου Αχαΐας» στις οποίες «Η φίλτατη πατρίς, ανέθεσε, την κατά Χριστόν και ελληνοπρεπή διαπαιδαγώγησαν των θυγατέρων της» όταν τις προτρέπει να περιορίζουν την διδασκαλία των χειροτεχνημάτων εις «παν το απλούν και απέριττον» γιατί διαφορετικά θα εισάγουν «την πολυτέλειαν εν ταις πόλεσι και κατ΄ εξοχήν εν τοις χωρίοις». Μόνον έτσι συμπληρώνει «θέλετε κατάσταση τελείας οικοκυράς ταις μέλλουσας μητέρας του Εθνους εφ΄ων στηρίζει τας Ελπίδας της προόδου της η γλυκεία Πατρίς».
Σχετικά με τη σχολική ύλη, στα διτάξια σχολεία σύμφωνα με το ΒΔ του 1899 (20-11) η γραμματική και η αριθμητική διδάσκονται χωριστά στην πρώτη και δευτέρα και στην τρίτη και τετάρτη τάξη, ενώ συνδιδάσκεται η ιστορία και τα θρησκευτικά. Στα σχολεία θηλέων επί πλέον των άλλων μαθημάτων στις ώρες της μελέτης διδάσκεται χειροτεχνία.
9) Εκκλησίες και Ξωκλήσια
Στο κέντρο του χωριού δεσπόζει ο μεγαλόπρεπος και επιβλητικός πετρόχτιστος Μητροπολιτικός ναός, ο «Άγιος Βασίλειος», που χτίστηκε το 1880 και έχει πλήρως ανακαινιστεί (εσωτερικά και εξωτερικά), ενώ πλήθος ταπεινά μα γραφικά ξωκλήσια θα συναντήσει κανείς μέσα στο χωριό και γύρω από αυτό, όπως: Τη Βυζαντινή εκκλησούλα της Παναγίτσας του 17ου αιώνα (τόπος λατρείας στα χρόνια της σκλαβιάς), οι Άγιοι Θεόδωροι (στο κέντρο του χωριού), τον Άγιο Αθανάσιο (κτισμένο σε ένα υπέροχο ύψωμα στην «πέρα ρούγα»), τον Άγιο Ανδρέα (στο κοιμητήριο του χωριού), τον Άγιο Κωνσταντίνο (το γραφικό και πολυφωτογραφημένο ξωκλήσι του κάμπου που το αγκαλιάζουν τεράστιες βελανιδιές), τον Άγω Γεώργιο και το ναό της Παναγίας (δυο ξωκλήσια στο κέντρο του Σουδενιώτικου κάμπου) και τέλος την Αγία Τριάδα και τον Άγιο Δημήτριο στο συνοικισμό Λουσικό («Χαμάκου»).

Η πλατεία του χωριού

Με την πέτρινη βρύση και τους δύο τεράστιους υπεραιωνόβιους πλατάνους που της χαρίζουν ξεχωριστή γραφικότητα και ομορφιά.

Το Ορειβατικό μονοπάτι Ε4

Το χωριό διασχίζει το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4, το οποίο από το Διακοπτό μέσω της χαράδρας του Βουραϊκού, φτάνει στα Καλάβρυτα, περνά από το κέντρο του χωριού και συνεχίζει για το Πλανητέρο.

Φυσικές ομορφιές

Το εκτεταμένο οροπέδιο των Σουδενών, στους πρόποδες του ελατοδάσους των αρχαίων «Αροανίων Ορέων» (από τον Αροάνιο ποταμό ο οποίος πηγάζει από το Πλανήτερο) ή του «Χελμού» όπως αποκαλείται με το σλαβική ονομασία του (που σημαίνει «χιονισμένο βουνό»), προσφέρεται για γραφικές διαδρομές ή απλές ξένοιαστες βόλτες ανάμεσα σε χέρσα ή καλλιεργημένα (με σιτάρι, κριθάρι, αραβόσιτο) χωράφια, ανάμεσα σε αχλαδιές, αμυγδαλιές, αμπέλια και άγρια δέντρα, θάμνους κι αγριολούλουδα, ανάμεσα στα κουδούνια των αιγοπροβάτων και τα σφυρίγματα των βοσκών, ανάμεσα στο βόμβο των μελισσών και τα κελαδήματα των πουλιών. Σ΄ αυτά τα χώματα, σε υψόμετρο 1000 και πλέον μέτρων, καταθέτουν το μόχθο τους οι λιγοστοί πια κάτοικοι, οι οποίοι έχουν απομείνει και ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και τη μελισσουργία.

Κοντινές εξορμήσεις:

- Σε απόσταση τεσσάρων, μόλις, χιλιομέτρων από το χωριό βρίσκονται τα περίφημα Σπήλαια των Λιμνών, με τις μοναδικές επάλληλες λίμνες.
- Σε απόσταση οκτώ περίπου χιλιομέτρων το πλατανοδάσος - πεστροφείο του Πλανητέρου με το βαρύ ίσκιο και τα γάργαρα κελαριστά νερά, όπου μπορεί κανείς να απολαύσει φρέσκιες πέστροφες, να εφοδιαστεί με μυρωδικά (μαγειρικά ή θεραπευτικά) βότανα ή απλά να χαρεί μερικές ώρες δροσερής ξεγνοιασιάς, ιδιαίτερα τις ζεστές καλοκαιρινές μέρες.
- Πεζοπορώντας (ή και με αυτοκίνητο από τον βατό αλλά δύσκολο χωματόδρομο) μπορεί κανείς να επισκεφθεί, στην κορφή της Νεραϊδόραχης, τον «Αρίσταρχο», το μεγαλύτερο ρομποτικό τηλεσκόπιο των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου και το δεύτερο μεγαλύτερο της ηπειρωτικής Ευρώπης, το οποίο είναι εξοπλισμένο με αστρονομικά όργανα υπερσύγχρονης τεχνολογίας, ο δε χειρισμός του γίνεται εξ αποστάσεως μέσω του δικτύου από την έδρα του στην Αθήνα ή από άλλα συνεργαζόμενα Κέντρα εντός και εκτός Ελλάδος, έχει πρόσφατα εγκατασταθεί και μέρα νύχτα καραδοκεί να συλλάβει μηνύματα από τους γαλαξίες και να τα στείλει στους αστρονόμους - μελετητές του ουρανού.
- Από τον «Αρίσταρχο», οι πιο αποφασισμένοι μπορούν να κατηφορίσουν μέχρι τα Ύδατα της Στυγός, όπου θα φθάσουν μετά από πεζοπορία 2 περίπου ωρών, ενώ οι λιγότερο αποφασισμένοι μπορούν να περιοριστούν σε μια βόλτα στις στάνες των φιλόξενων βοσκών του Χελμού.
- Τέλος, πολύ εύκολα και γρήγορα μπορεί κανείς να επισκεφθεί, μέσω της πόλης των Καλαβρύτων, την Αγία Λαύρα και το Μέγα Σπήλαιο ή να κατεβεί (με τα πόδια ή τον οδοντωτό) μέχρι τη Ζαχλωρού, μέσα από το περίφημο φαράγγι του Βουραΐκού.