Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας στη Δάφνη

Όλοι οι οπλαρχηγοί, Κολοκοτρώνης - Πετμεζαίοι - Δεληγιαννέοι - Ζαΐμηδες, διήρχοντο από τη Μονή για πληροφορίες, τροφοδοσία κ.τ.λ. (ο Κανέλος Δεληγιάννης με το ξέσπασμα της επανάστασης έκρυψε εδώ την οικογένεια του).

Η Μονή διαλύθηκε το 1854. Τελευταία άνοιξε πάλι και είναι γυναικείο μοναστήρι. Εγκαταστάθηκε η μοναχή Ανθούσα που προσφέρει φιλοξενία και δέχεται πρόσχαρα τον επισκέπτη που χαίρεται τη νοικοκυροσύνη και την αγιότητα του χώρου. Απέχει από τη Δάφνη 3 χλμ., ο δρόμος είναι βατός και ο χώρος προσφέρεται για θρησκευτική ενόραση με την εξύψωση του νου και σ' αυτό βοηθά η ήσυχη και επιβλητική φύση.

Το Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας κάτω από την Καρακοφωλιά και πάνω από το λόφο Κοφίνια, όπου υπήρχε το Φράγκικο κάστρο, έχει γίνει σε πολλές φάσεις.

Μια άποψη αναφέρει ότι κτίστηκε κατά τον 11ο έως 13ο αιώνα περίπου, δηλαδή επί Βυζαντίου και προυπήρχε του Χωριού γιατί α) οι χαρακτήρες των γραμμάτων του ναού, είναι Βυζαντινού τύπου β) η μονή καλείτο  Βασιλική, δηλαδή κτιζόταν με την πρόνοια του μεγάλου Βασιλέως της Πόλης, επί Βυζαντινής αυτοκρατορίας και γ) η ύπαρξη του ναϊσκου «Άγιος Μάμας» μαρτυρά ερχομό στο χώρο αυτό  Μικρασιατών (ο Άγιος Μάμας είναι τοπικός άγιος της Μ. Ασίας) και το πιθανότερο, να ήρθαν καλόγεροι Μικρασιάτες, οι λεγόμενοι στρατοκαλόγηροι, έμπειροι στα πολεμικά, πιστοί στον Αυτοκράτορα, με τους οποίους επάνδρωνε μονές, που είχε κτίσει, για να προστατεύουν τα συμφέροντα της Αυτοκρατορίας από τους εχθρούς της. Όσοι απορρίπτουν αυτή την άποψη ισχυρίζονται, ότι βυζαντινά γράμματα χρησιμοποιούνται και σε μετέπειτα των βυζαντινών, χρόνους ή «κατ΄απομίμησιν», «Βασιλική» αποκαλούσαν την μονή τους οι καλόγεροι για να της δίνουν ιδιαίτερη αξία και Μικρασιάτες ήρθαν στην περιοχή σε υστερότερους χρόνους, ισχυρισμοί όχι τόσο ισχυροί, αν λάβουμε υπ' όψη μας, συνοδικό σιγίλιο του 1741 και σφραγίδα του 1679, που χαρακτηρίζουν τη μονή Βασιλική.  Άλλη άποψη, από παράδοση, αναφέρει σαν χρόνο δημιουργίας της μονής, τον 14ο αιώνα και κτήτορες τους μοναχούς, Κύριλλο και Ιερεμία.

Η περίοδος αυτή είναι περίοδος Φραγκοκρατίας και κυριαρχίας του Δεσποτάτου του Μυστρά.

Η πιο αληθοφανής άποψη, και αυτή που συμφωνεί, με εκτιμήσεις αρχαιολόγων, (οι αγιογραφίες μαρτυρούν 16ο αιώνα), είναι ότι κτίστηκε επί Τουρκοκρατίας, παράλληλα με την κατοίκηση του Χωριού. Σε τούτο συνηγορεί και η μεγάλη του περιουσία η οποία διογκώθηκε με τα προνόμια της Οθωμανικής νομοθεσίας.

Όμως δεν μπορεί να απορρίψεις με ευκολία, τις προηγούμενες απόψεις, περί του χρόνου κτήσης της μονής. Το πιθανότερο είναι να συμβαίνέι η πρώτη άποψη, χωρίς να έρχεται σε αντίθεση με τις άλλες. Διότι τα κτίσματα κατασκευάζονται και ανακατασκευάζονται σχεδόν πάντα σε διάστημα 100 ή 200 χρόνων. Εδώ σήμερα σε διάστημα 200 περίπου χρόνων ξέρουμε ότι η μονή, κατεστράφη δύο φορές το 1770 από τους Αλβανούς, μετά τα Ορλωφικά και το 1826 από τον Ιμπραήμ, ανοικοδομήθηκε το 1830, διαλύθηκε με βασιλικό διάταγμα το 1833 και αποκαταστάθηκε πάλι τον ίδιο χρόνο, κτίστηκε ένα τμήμα του περιβόλου, που είχε γκρεμιστεί και  το 1854 διαλύθηκε για πάντα, πάλι με διάταγμα και με την βούληση, αν όχι την πίεση των Στρεζοβινών, για να πάρουν την περιουσία της, πέρασε μια φάση ερήμωσης 120 χρόνων, με μικρές παρεμβάσεις (;) συντήρησης, ώσπου το 1979 ανακαινίστηκε (!!!) και κατοικήθηκε από μια μοναχή. 

Η μονή λοιπόν, μπορεί να κτίστηκε τον 11ο αιώνα, να άκμασε για κάποια χρόνια, να πέρασε φάση ερήμωσης, να γκρεμίστηκε κάποιο τμήμα της, μετά να ξανακτίστηκε, από τους δύο προαναφερόμενους μοναχούς τον 14ο αιώνα, να ξαναγιογραφήθηκε και ίσως πολλές φορές στην ιστορία της και έτσι να έχουμε αγιογραφίες του 16ου αιώνα και τον περίβολο κτισμένο τον 17ου αιώνα, όπως εκτιμάται σήμερα.

Εδώ επίσης, μπαίνει  ένα  μεγάλο ερώτημα. Γιατί το θρησκευτικό πανηγύρι της Στρέζοβας γίνεται της Αναλήψεως, αφού δεν υπάρχει ομώνυμη εκκλησία, όπως γίνεται με τα θρησκευτικά πανηγύρια όλων των χωριών. Που υπήρχε αυτή η εκκλησία; (γιατί σίγουρα πρέπει, να υπήρχε). Τι ήταν το Παλιομονάστηρο; στην περιοχή κάτω από τους Πετραίους και πάνω από την Παλιοκατούνα; Ήταν αρχαίος Ναός (απίθανο) ή Χριστιανικό παλιό, Βυζαντινό μοναστήρι; Το πότε και πως καταστράφηκε είναι άγνωστο, και τα ίχνη ελάχιστα, που όμως, ήταν αφιερωμένη η εκκλησία του;

Μια άποψη και είναι η πιο πιθανή, είναι, ότι το Παλιομονάστηρο, υπήρχε πριν συγκροτηθεί σε χωριό η Στρέζοβα, ήταν της Αγίας Ανάληψης και είχε πανηγύρι στο χώρο του, την ημέρα της Αναλήψεως για όλους του γύρω οικισμούς, που έχουμε αναφέρει. Με την κατοίκηση όμως της Στρέζοβας επί Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι και από την Στρέζοβα, για ένα διάστημα εξακολουθούσαν, να επισκέπτονται το μοναστήρι την ημέρα της γιορτής του, αφού είναι οι ίδιοι που μετοικήσανε από τους γύρω από το μοναστήρι οικισμούς, το θρησκευτικό πανηγύρι το διατηρούν, όμως το γλέντι μεταφέρεται και γίνεται πάνω στο δρόμο της επιστροφής στο χωριό (από τις Αλίστρες) και στην είσοδο του χωριού και στο πιο πρόσφορο μέρος, που είναι η θέση Μουριές (σημερινό αμπέλι Κατσίρα) στον Άη Δημήτρη. (Η ύπαρξη νερού εκεί, παίζει σπουδαίο ρόλο).

Ακμάζει όμως, το Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, που είναι από πάνω, από το ανερχόμενο  χωριό, τη Στρέζοβα, το παλιομονάστηρο εγκαταλείπεται  (ίσως να μην ήταν κτίσμα μεγάλο ή καλής δόμησης), οι υπάρχοντες καλόγεροι ίσως μεταφέρονται στο καινούριο και πιο πλούσιο μοναστήρι, όμως το θρησκευτικό πανηγύρι, με την προσήλωση των κατοίκων στην παράδοση, εξακολουθεί να γίνεται της Αναλήψεως, γιορτή, για μια εκκλησία, που εγκαταλείφτηκε και έπεσε ή καταστράφηκε (άγνωστο). Το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας λειτουργεί και της Αναλήψεως πλέον, τα γλέντια όμως, ως επί το πλείστον, εξακολουθούν να γίνονται στις Μουριές. Κάποιοι προσπαθούν να μεταφέρουν τα γλέντια, στον χώρο μπροστά από την Παναγιά και αυτοί είναι οι κάτοικοι γύρω από την Παναγιά, όμως οι Μουριές κυριαρχούν μέχρι, που και αυτές σιγά –σιγά εξασθενούν, με την δημιουργία, πολύ αργότερα, της πλατείας της Αγίας Τριάδας (1872).

Πολλά κτήματα της περιοχής (Μετόχι), περιέρχονται, λόγω των προνομίων των μοναστηριών γενικά επί Τουρκοκρατίας, στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, και το χωριό έχει με το μοναστήρι του πλέον, μια παράλληλη πορεία.

Μια σφραγίδα της μονής, που υπήρχε του 1679, γράφει: «Σφραγίς της βασιλικής μονής κυρίας Ευαγγελιστρίας Στρεζόβης +1679». Βασιλική είπαμε είναι μια μονή που ανήκει στον βασιλέα αυτοκράτορα του Βυζαντίου και κυρία είναι μια μονή που υπάγεται απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Μια νεώτερη σφραγίδα του 1702 γράφει: «ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΕΠΑΝΩ ΟΡΟΥΣ ΣΤΡΕΖΟΒΑΣ ΑΨΒ» και είναι την περίοδο που το μοναστήρι, με μοναστηριακές αναδιατάξεις τοποθετείται (μάλλον λόγω επιχορηγήσεων) υπό τον επίσκοπο Ωλένης(Ηλιείας). Το να βγει νέα σφραγίδα και να μην έχει τον όρο «κυρία», είναι λογικό, αφού πλέον υπάγεται στον Ωλένης. Όμως γιατί γίνεται συγκεκριμένος γεωγραφικός προσδιορισμός «ΕΠΑΝΩ ΟΡΟΥΣ»; Υπήρχε άλλη μονή; Υπήρχε άλλη (έστω Ευαγγελίστρια) πριν, σε άλλο μέρος της Στρέζοβας που μεταφέρθηκε και χρειάστηκε πλήρης γεωγραφικός προσδιορισμός; Είναι ένα εύλογο ερώτημα, που συνηγορεί υπέρ της εκδοχής, περί παλιομονάστηρου.